Bu yıl 50. yılını kutlamaya hazırlanan İnönü Üniversitesi’nin Karaciğer Nakil Enstitüsü’nde son birkaç yıldır dünya çapında başarılara imza atılıyor. En son geçen eylül ayında gerçekleştirilen yedili çapraz karaciğer nakilleriyle birbirini hiç tanımayan yedi hasta hayata tutundu. Merkezin başında Malatya’nın kendi topraklarından bir isim var: Prof. Sezai Yılmaz. Onunla eski albümleri karıştırıp kendi hikâyesini dinledik; ‘vücudun motoru, bir derya deniz’ dediği ‘karaciğer’i ve yapılan çalışmaları daha yakından öğrendik…
Bu yıl 50. yılını kutlamaya hazırlanan İnönü Üniversitesi’nin Karaciğer Nakil Enstitüsü... Enstitü Müdürü Prof. Sezai Yılmaz ile beraberiz. Önce kısa bir hasta ziyareti yapıyoruz; iki yaşındaki minik Meryem Neva, 60 yaşındaki Mehmet Sinan Bey, 50 yaşında kendisi de genel cerrah olan Ahmet Bey, bebek bekleyen 20 yaşındaki İpek… Bir süre öncesine kadar birbirini hiç tanımayan bu insanlar hayata birbirleri sayesinde tutunmuşlar; ‘karaciğer bağı’yla aile olmuşlar. Bu nasıl olmuş? Burada tam ne yapılıyor? Önce rehberimiz Prof. Dr. Sezai Yılmaz’ı tanıyalım…
“Karaciğer bir derya denizdir! Vücudun motorudur; bütün enerjiyi sağlar, vitaminler üretir, şeker hastalığını kontrol eder. Yürümemize, hareket etmemize imkân verir. Ameliyatları zorludur çünkü çok damar vardır. Sökmesi zordur. Yediklerimizle çok kolay değişime uğrar. Karaciğer hastalarında vücuttaki proteinler oluşmaz ve kaslar erir. Kişiler o kadar dermansız olur ki tarağını çıkarıp saçlarını bile tarayamaz. Günümüzde en büyük sorun şişmanlık kaynaklı karaciğer yağlanması. Ne kadar kilo alırsanız o kadar yağlanmaya meyilli karaciğere sahipsiniz.”
Başasistan olarak Sağlık Bakanlığı’nın bursunu kazanıp Amerika’da karaciğer nakli konusunda eğitim almak üzere hazırlanırken… Şimdi hocanın hikâyesine bir ara verip dünyadaki gelişmelere bakalım. Yılmaz’ın üzerinde çalışmak istediği karaciğerle ilgili tıbbi gelişmeler yavaş ilerliyordu. İlk nakil 1963 yılında Denver’da yapılmış ama başarılı olmamış ve büyük travma yaratmıştı. Sene 1980’ler olduğunda çalışmalar yeniden ivme kazanmıştı. Denver’daki ilk nakli yapan Thomas Starzl, Pittsburgh’u bu işin başkenti yapmıştı. Dünyada bunlar olurken ‘alandaş’ı gastroenterolog Prof. Fatih Hilmioğlu bir karaciğer nakil merkezini Malatya’daki İnönü Üniversitesi’nde kurmak için çalışmalara başlıyor ve genç başasistan Yılmaz’a bir teklifte bulunuyor: “Karaciğer nakline erişim sağlayamadığından gencecik insanların öldüğünü görüyorum ve bundan hicap duyuyorum. Amerika’ya gitme, Malatya’ya gel. Beraber burada bir merkez kuralım. Seni sonra Amerika’ya biz yollarız.”
CANLI VERİCİ DAHA ÇOK
Döndükten sonra altyapıyı oluşturup 2002 yılında 20 saatlik bir operasyonla Malatya’daki ilk karaciğer naklini gerçekleştiriyorlar. Devamı: “Her yıl üç, dört karaciğer nakli yapıyorduk ama organları bağışlanmış kadavra bulmak çok zor. Buna mukabil akrabalık ilişkilerimiz kuvvetli olduğundan canlı vericiler yaygın. Avrupa’da bunun tam tersidir; kadavradan organ bağışı çoktur ama aile ilişkileri zayıf olduğundan canlı verici bulmak zordur. 2005’te Malatya’da canlı vericili karaciğer naklini başlattık. 2007’de 54, 2008’de 153 karaciğer nakli yaptık.”
NOBELLİ EKİPLE ÇALIŞIYORUZ
Sezai Hoca: “Avrupa Karaciğer Nakli Kayıt Sistemi’ne göre 2008’den beri Avrupa’da ve Türkiye’de en fazla karaciğer nakli yapan merkeziz. 2019’da Yale Üniversitesi’nden Prof. Şükrü Emre’nin teşvikiyle aynı anda beşli canlı vericili karaciğer nakli yaptık. Amerika’dan Prof. Dr. Tayfun Sönmez ve Prof. Dr. Utku Ünver bize ulaştı ve uyumsuz vericileri eşleştiren bir uygulama geliştirdiklerini söyledi. Kendileri 2012 yılında bu çalışmayla Nobel alan ekibin içindelerdi.”
ÇAPRAZ OPERASYONLAR
Bu program birbirini hiç tanımayan hastaların ‘karaciğer ailesi’ olmasına imkân veriyordu… Yılmaz: “Düşünün ki karaciğeriniz hasta. Aile üyenizin karaciğerinin sizinkiyle uyumlu olma olasılığı üçte bir, ama size uymayan başkasına uyabiliyor. Bu programla hastaları, vericileri ve aranan karaciğer özelliklerini eşleştirebiliyoruz. İlk çapraz ameliyatı 2022’de yaptık. Onu üçlü, dörtlü, beşli, altılı ve en son yedili çapraz nakiller izledi. İki yılda yüzde 45 daha fazla hastaya karaciğer nakil şansı sunabildik.”