2022’nin temmuz ayında dünyada ilk kez 4’lü çapraz karaciğer nakli gerçekleştirildi.^[1] Karaciğer nakline ihtiyacı olan fakat uyumlu donörü bulunmayan dört kişi donörlerini takas ederek uyumlu organlara kavuştu. Bu olay Malatya İnönü Üniversitesi Karaciğer Nakil Enstitüsünde, Bilim Akademisi’nin iktisatçı üyeleri Tayfun Sönmez ve Utku Ünver’in geliştirdiği çapraz nakil sistemi sayesinde gerçekleşti.

İktisatçıların karaciğer nakliyle ne ilgisi var diyebilirsiniz, aşağıda okuyacağınız söyleşide Sönmez ve Ünver bu sistemin kuruluşuna giden bilimsel macerayı anlatıyor.

İktisat bilimi “en genel haliyle kısıtlı kaynakların en etkin şekilde nasıl dağıtılabileceğini”^[2] araştırıyor.  Burada bahsedilen kaynaklar parasal olabildiği gibi pandemi sırasında üretilmiş aşılar, üniversite yurt odaları, lojmanlar, bağışlanmış organlar veya üniversitelerin bölümlerindeki kontenjanlar gibi birçok şey olabilir.  Bu paylaşımlarda parası olan düdüğü çalamıyor, yani paranız olsa da istediğiniz lojmanı veya hayatınızı kurtaracak böbreği alamıyorsunuz. İşte böyle piyasalara “eşleşme piyasası” deniyor.^[3]

Eşleşme piyasalarının teorik altyapısını oluşturan Lloyd Shapley ile Sönmez ve Ünver’in çalışma arkadaşları Alvin Roth, 2012’de Nobel Ekonomi Ödülü’ne layık görüldü.  Bu ödül kaynak tahsisinin analizine yönelik teorik çerçevenin yanı sıra gerçek dünya kurumlarının fiilen yeniden tasarımını da kapsıyordu.^[4] Malatya’da kurulan ve Sönmez’in vefat eden eşinin adını verdikleri “Banu Bedestenci Sönmez Çapraz Nakil Sistemi” de işte bu tür bir iktisadi kurum tasarımı.

Sönmez ve Ünver’i dinlerken anlattıklarının son zamanlarda sık sık duyduğum; bilimsel titizliği ve yetkinliği toplumsal konularla buluşturmayı önceleyen “transdisipliner” yaklaşımın müthiş bir örneği olduğunu düşündüm.^[5]  Daha çok insanın hayatını kurtaracak bir sistem üzerinde çalışırken matematiksel olarak en verimli sistemi oluşturmak mı daha değerli; yoksa gerçek dünyada uygulanabilir olan yani karar vericileri ikna edebilecek bir sisteme odaklanmak mı? Birincinin bilimsel değeri kuşkusuz yadsınamaz, fakat ikinci yaklaşım dünyayı iyileştirmek için tek koşul olabilir mi?

Sönmez ve Ünver’in toplumsal problemlere gerçek çözümler getirmeyi önceleyen çalışmaları yıllar içinde kapsamlı bir metodolojiye dönüşmüş. Sönmez’in “minimalist piyasa tasarımı” diye adlandırdığı bu metodolojiye bir sonraki bölümde yer vereceğiz.

NOT:  “Banu Bedestenci Sönmez Çapraz Nakil Sistemi”nde 22 Aralık 2023 itibariyle 13 2’li, sekiz 3’lü, dört 4’lü ve iki 5’li çapraz nakil vasıtası ile karaciğer nakli yapılmış oldu.

Kaynak:https://sarkac.org/2023/08/karaciger-nakillerinde-bir-devrimin-hikayesi/